การเรียนรู้เรื่องราวในท้องถิ่นของตนเองเป็นเรื่องสำคัญ การเรียนรู้จากสิ่งใกล้ตัวอาจนำไปสู่การพัฒนาท้องถิ่นอย่างมีประสิทธิภาพ อย่างเช่นเรื่องราวของส้มเกลี้ยง ผลไม้ประจำถิ่นอำเภอแม่พริกและอำเภอเถิน จังหวัดลำปาง
นักเรียนมัธยมปลายโรงเรียนแม่พริกวิทยา ได้ทำการศึกษาช่วงเวลาในการเก็บเกี่ยวส้มเกลี้ยงที่มีผลต่อความเข้มข้นของวิตามินซีในน้ำส้ม พบว่า ช่วงเวลาที่ส้มเกลี้ยงได้รับแสงมากน้อยแตกต่างกันในหนึ่งวัน ส่งผลต่อความเข้มข้นของวิตามินซีในส้มเกลี้ยง ช่วงเวลาที่ส้มเกลี้ยงมีวิตามินซีสูงสุดอยู่ที่ 13.00 น. แสดงให้เห็นว่ามีการเปลี่ยนกลูโคสเป็นวิตามินซีมากที่สุด เกิดกระบวนการสังเคราะห์วิตามินซีมากที่สุด เพราะมีความเข้มของแสงมากกว่าช่วงเวลาอื่น
การทดลองนี้ทำให้เด็กๆทราบช่วงเวลาที่เหมาะสมในการเก็บเกี่ยวส้มเกลี้ยง นำไปขยายผลสู่เกษตรกร และทราบว่าจะรับประทานส้มเกลี้ยงตอนไหนอย่างไรให้ได้วิตามินซีสูงสุด ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ไม่ใช่เรื่องไกลตัวเลย
ในอดีตคนแม่พริกและคนเมืองเถิน มีส้มเกลี้ยงเป็นผลไม้ประจำบ้าน บ้านละต้นสองต้น บ้างก็ทำสวนส้มเกลี้ยง ปัจจุบันนี้ลดน้อยลงไปมาก แต่ก็ยังเรียกได้ว่าเป็นดินแดนแห่งส้มเกลี้ยงที่ขึ้นชื่อลือชา น้องลิลลี่ ด.ญ.พลอยวรีย์ ลูบิส ถึงกับร้องโอ้โฮ เมื่อเจอกับต้นส้มเกลี้ยงลูกดก “หนูไม่ค่อยชอบกินผลไม้รสเปรี้ยว แต่ส้มเกลี้ยงนี่หวานอมเปรี้ยวอร่อยมาก เอาไปคั้นใส่น้ำผึ้งและเกลือหน่อยหนึ่งก็อร่อย”
ส้มเกลี้ยงโตเร็ว ต้นใหญ่ แต่ละต้นให้ผลจำนวนมาก นอกจากรับประทานเนื้อฉ่ำจากผลสดแล้ว ยังมีวิธีรับประทานส้มเกลี้ยงอีกหลากหลายรูปแบบ เช่น น้ำส้มเกลี้ยงคั้นสด น้ำส้มเกลี้ยงผสมน้ำผึ้ง น้ำส้มเกลี้ยงปั่น และเค้กส้มเกลี้ยง
แม้แต่เปลือกส้มเกลี้ยงก็ยังมีประโยชน์ ลิลลี่บอกว่า “ง่ายที่สุดคือนำมาตากแห้ง แล้วเผา ใช้แทนยากันยุงค่ะ” และเนื่องจากผิวส้มส้มเกลี้ยงนั้นมีต่อมน้ำมันอยู่จำนวนมาก จึงสามารถนำมาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยได้ด้วยวิธีการที่ไม่ซับซ้อน สามารถทำใช้เองได้ด้วยวิธีบีบเย็น แม่ของลิลลี่นำน้ำมันที่ได้ไปเป็นส่วนผสมของสบู่ ครีมบำรุงผิว ได้สบู่และครีมอโรม่ากลิ่นสวีทออเร้นจ์ หอมสดชื่น
นอกจากนั้นแม่ของลิลลี่ยังนำน้ำมันหอมระเหยจากส้มเกลี้ยงไปเป็นส่วนผสมของสเปรย์ไล่ยุง และสเปรย์ปรับอากาศอีกด้วย เวลาเป็นหวัดแม่ก็ให้ลิลลี่อบสมุนไพรไล่หวัดจากส่วนผสมของน้ำมันผิวส้มหอมๆ
ในทางสุคนธบำบัด ยังมีการนำน้ำมันหอมระเหยจากเปลือกส้มเกลี้ยงมาใช้เพื่อผ่อนคลายความเครียด นอนไม่หลับ วิตกกังวล และช่วยกระตุ้นให้สดชื่นเบิกบาน
หลังจากดูการสกัดน้ำมันหอมระเหยแล้ว น้องการ์ตูน ด.ญ.อรณิชา อาวาท เพื่อนคู่หูน้องลิลลี่บอกว่า “ไม่เคยรู้มาก่อนว่าเปลือกของส้มเกลี้ยงมีประโยชน์ เอามาทำอะไรได้หลายอย่างขนาดนี้”
ผลิตภัณฑ์โฮมเมดเหล่านี้ต้องการความปลอดภัยสูง จึงควรใช้ส้มเกลี้ยงจากแหล่งที่มีการปลูกแบบปลอดภัยเป็นมิตรกับธรรมชาติ ไม่ใช้ยาฆ่าหญ้าฆ่าแมลงใดๆให้มีสารตกค้างเป็นอันตรายต่อร่างกาย
ส้มเกลี้ยง เป็นของดีประจำถิ่น น่าภูมิใจ วิถีเกษตรแบบปลอดภัยของชาวสวนส้มเกลี้ยงที่แม่พริก และเถิน ทำให้มองเห็นอนาคตอันยาวไกลของผลไม้ประจำถิ่นชนิดนี้ เด็กๆอยากชวนมาทำความรู้จักกับส้มเกลี้ยงให้มากขึ้น ในรายการทุ่งแสงตะวัน ตอน ส้มเกลี้ยง วันเสาร์ที่ 22 กันยายนนี้ ทางช่อง 3 และช่อง 33 เวลา 6.25 น.
